اگر برای بزرگترها هفته آخر اسفند یعنی از نفس افتادن سال کهنه و لحظه‌شماری برای رسیدن سال نو؛ اما برای کودکان، نخستین روز اسفند یعنی بهار، تعطیلی، بوی عید و هیجان برای پوشیدن لباس نو و شمردن چندین و چند باره اسکناس‌های نو به این امید که شاید با هر بار شمارش، زیاد شوند...
اما «مشق عید»، دغدغه ناپیدای ذهن همه کودکان بود؛ همان‌هایی که وقتی بزرگ شدند؛ سعی کردند تا این دغدغه را از ذهن فرزندانشان پاک کنند و لذت شادی‌های سال نو را با مشق عید از میان نبرند... ولی دغدغه‌ها باقی است که مبادا تعطیلات کودکان را از درس و مدرسه دور کند. آنچه در پی می‌خوانیم نگاهی است به نظر پژوهشگران دانشگاه مینه‌سوتای آمریکا درباره تعطیلات و شیوه صحیح تداوم آموزش در این دوره.
تعطیلات و تحولات
تعطیلات به دلیل ویژگی‌های خاص خود مانند امکان گردش و تفریح بیشتر، پرداختن به سرگرمی‌های مختلف بیش از دیگر زمان‌ها، بازی با همسالان و از همه مهم‌تر دور شدن از قید و بندهای همیشگی برای انجام به موقع تکالیف، برخاستن از خواب یا خوابیدن به موقع و هزار و یک دلیل دیگر؛ خواه ناخواه تحولاتی را در رفتار و ارتباط آنها با مطالب درسی ایجاد می‌کند و این یکی از عمده‌ترین دلایل فراموش کردن نسبی آموخته‌ها در طول تعطیلات به‌ویژه درباره کودکان مقطع ابتدایی است. اما می‌توان با برنامه‌ریزی صحیح به راحتی تعادلی میان گردش و تفریح و مرور مطالب درسی برقرار کرد تا پس از اتمام تعطیلات کودک آنچه را که پیش از تعطیلات آموخته، فراموش نکند.
بررسی نتایج پژوهش‌های پژوهشگران مرکز بین‌المللی خانه کودک وابسته به دانشگاه جرج واشنگتن آمریکا نشان می‌دهد جدا از سطح تحصیلات، درآمد و پیشینه خانوادگی والدین، والدین نقش بسزایی در پیشرفت تحصیلی، افزایش امکان و میزان فراگیری کودکان و موفقیت و شکست تحصیلی آنها داشته و حضور فعال والدین در کنار فرزندان می‌تواند نیازهای آموزشی- پرورشی آنها را برآورده کند. از سوی دیگر پژوهش‌های مرکز مطالعات منطقه‌ای آمریکای جنوبی در زمینه تأثیر والدین و آموزش و پرورش کودکان نشان داد والدین و رفتار تعلیم و تربیتی آنها یکی از نکات حائز اهمیت در روند آموزشی- پرورشی کودکان است. در حقیقت براساس پژوهش‌های این مرکز مطالعاتی، تداخل مستقیم والدین در فعالیت‌های درسی که کودک در منزل انجام می‌دهد ضروری است؛ اما تداخل باید در جهت تشویق کودک و نظارت بر عملکرد او خلاصه شود. در واقع نباید انجام وظایف از کودک به والدین محول شود.دکتر جودی شوباش از مرکز تحقیقات آموزشی دانشگاه مینه‌سوتا معتقد است: «تعطیلات فرصت مناسبی برای رسیدگی والدین به وضعیت تحصیلی کودکان است؛ در این فاصله والدین می‌توانند با حضور فعال و مؤثر خود در کنار کودکان، کمبودهای آموزشی آنها را برطرف کرده و آنها را در انجام تکالیف یاری دهند. این فرصت، فرصت طلایی برای بازسازی است نه فرصتی برای ایجاد استرس و به دنبال آن دلزدگی و لج بازی کودک از هر گونه آموزش.»
آموزش در تعطیلات
1 - خواندن و نوشتن را به بخشی از برنامه‌های تفریحی تعطیلات تبدیل کنیم. برای این منظور کافی است:
* مطالعه را با خرید کتاب‌های ویژه کودکان و حتی خودتان، در برنامه تعطیلات بگنجانید. برای تحقق این هدف به کودک کتاب هدیه بدهید تا به مطالعه تشویق شود.
* در هنگام انجام امور منزل مثل آشپزی و.. و یا زمانی که داخل اتومبیل هستید از فرزندتان بخواهید تا داستان کتاب را برای شما بلند بخواند و یا داستانی از خود برای شما نقل کند.
* او را تشویق کنید تا برای هدیه دادن کتاب بخرد.
* رفتن به کتابخانه یا کتابفروشی را به عنوان یکی از تفریح‌های تعطیلات انتخاب کنید.
* نوشتن خاطرات تعطیلات راه دیگری برای تشویق کودک به نوشتن است. حتی می‌توانید بین فرزندان و یا او و همسالانش مسابقه خاطره‌نویسی برگزار کنید تا او را هر چه بیشتر به نوشتن تشویق کنید.
* خلاصه‌نویسی، یکی دیگر از راه‌های تشویق کودک به مطالعه و سپس نوشتن است. برگزاری مسابقه نیز راه دیگری برای تشویق بیشتر کودک به نوشتن و خواندن است.
2 - ریاضی را به بازی دلنشین تبدیل کنید.
* تعطیلات فرصت خوبی برای آشتی دادن کودکان با درس ریاضی و یا تکرار آموخته‌ها به شیوه‌ای صحیح برای دانش‌آموزان علاقه‌مند به ریاضیات است. برای دستیابی به هدف بهترین روش تبدیل کردن ریاضی به تفریحی دلنشین است.
* به عنوان هدیه، کتاب‌ها یا وسایل بازی- آموزشی را انتخاب کنید که درس ریاضی را با شیوه‌ای صحیح و به صورت بازی سرگرم‌کننده به کودک بیاموزد. اگر انتخاب‌ها مطابق با سن و نیاز کودک انتخاب شود، نتیجه بهتری را به همراه دارد.
* با ترتیب دادن مسابقه‌هایی شاد و آموزنده، کودکان را به رقابت برای فراگیری بهتر تشویق کنید.
* در حین خرید از او بخواهید تا مبالغ را محاسبه کند.
* تلاش کنید تا با شناسایی نقاط ضعف فرزندتان، هر روز به مدت پانزده دقیقه با تمرین‌های ساده‌ای مشکلات او را برطرف کنید.
3 - از طبیعت برای یادآوری درس علوم کمک بگیرید.
* کاشت گل و گیاه نخستین گام برای یادآوری آموزش‌های درس علوم است. برای این منظور همراه او برای استقبال از بهار آماده شوید. در حین کار می‌توانید برخی نکاتی را که او در درس علوم آموخته یادآوری کنید.
* فیلم‌های آموزشی و تماشای آنها راه دیگری برای تکرار مفاهیم درسی است. بهتر است والدین همراه با کودک فیلم‌ها را تماشا کنند تا در صورت لزوم نکات نامفهوم را برای او شرح بدهند.
* بازدید از باغ گل، موزه‌های حیات وحش و... نه تنها مفاهیم درسی را برای او یادآوری می‌کند، بلکه پرسش‌های جدیدی را در ذهن کودک ایجاد می‌کند؛ که پاسخ به پرسش‌ها بر آموخته‌‌های او می‌افزاید.
4 - کودک را فعال کنیم.
* بازی و تفریح یکی دیگر از نیازهای بسیار مهم کودک در طول تعطیلات است. سعی کنید بازی‌های پرتحرکی را برای او انتخاب کنید تا انرژی او به خوبی تخلیه شود.
* فعالیت‌های تفریحی بهتر است همراه با همسالان او انجام شود تا کودک به فعالیت‌ها علاقه‌مند شده و با لذت آنها را انجام بدهد.
* اگر بازی‌ها با هدف آموزش مهارتی خاص انتخاب می‌شوند، نباید کودک از آن مطلع شود. به عبارتی والدین نباید تأکیدی بر آموزش در حین بازی و تفریح کودک داشته باشند؛ تنها انتخاب درست کافی است تا کودک آن چه را که باید بیاموزد.
5 - فراموش نکنید آموزش در تعطیلات، باید به شکل فعالیتی تفریحی باشد.
* تعطیلات، فرصتی برای استراحت و تفریح کودک و بازیافتن انرژی از دست رفته است. از این رو آموزش نباید به صورت فعالیتی جدی و سخت، کودک را از تفریح و شادی بازدارد. به هر میزان کودک در طول تعطیلات از آرامش بیشتری برخوردار باشد، به همان میزان میل به بازگشت به مدرسه در او افزایش می‌یابد و درس و مدرسه را با شادی و نشاطی مضاعف آغاز می‌کند.
* در طول تعطیلات برنامه‌ریزی مدونی نداشته باشید؛ چرا که باعث ایجاد هیجان و استرس در کودک می‌شوید. برنامه‌ریزی باید فقط در ذهن والدین و بدون خط‌کشی‌های زمانی و مکانی اجرا شود.
* تعادلی منطقی میان بازی و تفریح و مرور مطالب درسی به شیوه‌ای که ذکر شد ایجاد کنید و سعی کنید کفه ترازو به سمت تفریح بیشتر سنگینی کند.
* فرزندتان را تشویق کنید تا تکالیفش را در همان روزهای نخست تعطیلات انجام بدهد تا در روزهای باقی مانده فرصت کافی برای تفریح و بازی، مطالعه آزاد و انجام امور مورد علاقه‌اش داشته باشد.
و کلام پایانی، تعطیلات فرصت مناسبی برای بازیافتن آرامش و نیروی کافی برای شروع سالی پربار و موفق برای کودک و والدین است؛ تلاش کنیم لذت تعطیلات را با سخت‌گیری‌های بی‌دلیل و عصبانیت‌های بی‌جا به جهنمی آزاردهنده تبدیل نکنیم... شاد باشید و سال نو مبارک.
سایت مرکز مطالعات دانشگاه مینه‌سوتای آمریکا
